Примечания8
1 Dippel J. Versuch einer systematischen Darstellung der Philosophie des Carolus Bovillus. Wuerzburg, 1865.
2 Poesies fran?aises de Charles de Bovelles, 1523–1529. Ed. Em. Chatelain. Rennes, 1889.
3 Укажем наиболее важные из вышедших работ о Шарле де Бовеле: Brause K.H. Die Geschichtsphilosophie des Carolus Bovillus. Leipzig, 1916; Groethuysen B. Die kosmische Antropologie des Bovillus // Archiv f?r Geschichte der Philosophie. XL. 1931. S. 66-89; Michel P.H. Un humaniste picard: Charles de Bovelles // Revue des ?tudes italiennes. I. 1936. P. 176–187; Lubac H. de. Le sage selon Charles de Bovelles // Melanges offerts a M.D.Chenu. Paris, 1967; Victor J.M. ?harles de Bovelles, 1479–1553, an intellectual biography. Gen?ve, 1978.
4 Bovelles Ch. de. Le livre du sage. Ed. par P.Magnard. Paris, 1982.
5 Бовель Ш. де. Книга о мудреце. Перевод О. Ф. Кудрявцева // Чаша Гермеса. Гуманистическая мысль эпохи Возрождения и герметическая традиция. М., 1996. С. 223–261.
6 См. английский перевод этой работы: Cassirer E. The Individual and the Cosmos in Renaissance Philosophy. N.Y., 1963. P. 88. См. также настоящее издание. С. 101.
7 Во французском переводе, который в изд. П. Маньяра сопровождает латинский текст, этот синонимический ряд из трех слов сокращается до одного-двух, что не наносит ущерб содержанию мысли де Бовеля, но совершенно не передает символическую речевую форму, в которую она заключена.
8 В этой связи уместно вспомнить о символике знаменитых трехстрочных строф (терцин) Данте.
9 «Cum enim naturalium rerum quattuor sint gradus: subsistentium, viventium, sensibilium et rationalium, cunctos tamen gradus humana species in semet involvit seque distinguit atque dispescit in ordines quattuor» (Bovillus C. De sapiente. I. Р. 56. Ссылки даются по изд. Маньяра.
10 «Finge rursum naturalem Hominis sedem esse in igne…» (Ibid. II. P. 64).
11 Raymundus de Sabunde. Theologia naturalis sive liber creaturarum. II. Strassburg, 1501.
12 «Qui vero homines inferis in gradibus collocantur: hi sunt natura quidem et substantia Homines, Virtutis autem privatione non Homines. Utpote quos ab humane dignitatis apice carnales illecebre deorsum precipites agunt…» (Bovillus C. De sapiente. I. P. 64).
13 Николай Кузанский. О предположениях. II.14 // Сочинения. М., 1979. Т. 1. С. 259, 260.
14 «Homo nihil est omnium et a Natura extra omnia factus et creatus est…» (Bovillus C. De sapiente. XXVI. P. 176).
15 «Hominis nichil est peculiare aut proprium, sed eius omnia sunt communia, quecunque aliorum propria» (Ibid. XXIV. P. 170). Ср. у Пико: «Statuit tandem optimus opifex, ut cui [то есть человеку] dare nihil proprium poterat commune esset quicquid privatum singulis fuerat.» – И чуть ниже обращенные к Адаму слова Бога. – «Nec certam sedem, nec propriam faciem, nec munus ullum peculiare tibi dedimus, o Adam…» (Pico della Mirandola G. De hominis dignitate. Heptaplus. De ente et uno. Ed. E.Garin. Firenze, 1942. P. 104). Cм. подробнее в этой связи: Кудрявцев О. Ф. Самовластье человека: преломление одной гуманистической идеи в «Утопии» Томаса Мора // Средние века. Вып. 56. М., 1993. С. 174–190; Вып. 57. М., 1994. С. 158–169.
16 «Nam neque peculiare ens Homo est hoc vel hoc neque ipsius est hec aut hec natura, sed simul omnia est: omnium concurrentia, rationale chasma et congregatio» (Bovillus C. De sapiente. XXIV. P. 170). Ср. в «Платоновском богословии» Фичино: «Et quia ipsa [anima hominis] vera est universorum connexio… merito dici possit centrum naturae, universorum medium, mundi series, vultus omnium, nodusque et copula mundi» (Ficinus M. Opera. Basileae, 1576. Vol. 1. P. 121).
17 «…supremi soli merito Hominum similes, Rationis et habitu et functione rationales, veri perfectique Homines dictitentur» (Bovillus C. De sapiente. I. P. 56).
18 Ibid. I. P. 64.
19 Ibid. I. P. 58, 64.
20 Ibid. VI. P. 86.
21 См. в этой связи наблюдения: Groethuysen B. Op. cit. S. 78, 85.
22 «…naturalis Homo Homine vivit indignus» (Bovillus C. De sapiente. Epistola dedicatoria. P. 54).
23 «…et qui velut naturalis Rationis expertes aut sensitivo aut vitali desiderio aguntur, Homines quidem natura ac substantia, Virtutis autem defectu animo inconditi, sui incompotes, improvidi, incompositi, inhumani» (Ibid. VI. P. 86).
24 Ibid. VII. P. 94. См. также: Ibid. XXXI. P. 214.
25 Groethuysen B. Op. cit. S. 78.
26 «Sapiens est rerum omnium materialium et que firmamento ambiuntur verus consummatusque finis et, ut plerique sentiunt, terrenus quidam mortalisque Deus» (Bovillus C. Op. cit. XIX. P. 148); «eterni, primi naturalisque Dei… vera precipua et substantialis imago» (Ibid. VII. P. 92). На эту тему см. также: Ibid. XLIII. P. 274.
27 «Est igitur Homo mundus uterque: intelligibilis animo, sensibilis corpore; idem est mundi utriusque scirpus, vinculum, coherentia et connexio» (Ibid. XX. P. 154).
28 Ibid. XX. P. 156.
29 См. об этом подробнее: Кудрявцев О. Ф. Указ. cоч. // CВ. Вып. 57. С. 165–169.
30 Bovillus C. Op. cit. XXIV. P. 172.
31 См. в этой связи справедливые наблюдения: Groethuysen B. Op. cit. S. 82.
32 «Est enim Homo mundi Anima; mundus vero et quicquid sub celo visitur, Hominis est ut corpus. Et ex Homine et mundo fit id, quod dicimus Universum, persimile et proportionabile toti Homini» (Bovillus C. XXI. P. 162).
33 «Et ut ad Hominis subsistentiam necessaria probatur Anima: ita et ad Universi complementum et subsistentiam perquam necessarius et expetendus est Homo et precipue sapiens Homo, qui est verissima mundi Anima» (Ibid. XXI. P. 164).
34 Ibid. XIX. P. 152. См. в этой связи: Groethuysen B. Op.cit. S. 76, 81.
35 «…Homo, mira proportione corpori Universi, idest sublunari mundo, prior quam sibiipsi adesse comperitur et ex mundi scientia in semet ingredi, sibi adesse seque contueri» (Ibid. XXI. P. 164).
36 «Et si Homo, ut Sapiens, suiipsius capax seque ipsum nosse predicatur: dicendum et Universum sui capax, semetipsum nosse seque posse intueri» (Ibid. XXI. P. 160). См. в этой связи: Magnard P. L’homme delivre de son ombre // Bovelles Ch. de. Le livre du sage. P. 10–12.
37 Ibid. XIX. P. 150.
38 Ibid. XXIV, XXVI. P. 172–182.
39 Ibid. XXIV. P. 172. Аналогичное рассуждение на эту тему см. также: Ibid. XXII. P. 164.
40 См. в этой связи: Ibid. VIII. P. 94, 96.
41 См.: Парацельс Т. Великая астрономия или проницательная философия большого и малого мира. Гл. 2. Перевод О. Ф. Кудрявцева // Чаша Гермеса. Гуманистическая мысль эпохи Возрождения и герметическая традиция. С. 295–298, 302–311.
42 Bovillus C. De sapiente. XXI, XXVI. P. 162, 182.
43 Ibid. XXVI. P. 182.
44 Ibid. XIV. P. 126. О посредничестве человека, которое дает возможность чувственно воспринимаемому и умопостигаемому мирам переходить друг в друга, см.: Ibid. XX, XXXIII. P. 156, 224. См. на эту тему подробнее: Magnard P. Op. cit. P. 10–12, 17, 18.