Пра шчасце супроць волi

З такiмi загадкамi i гаркотаю ў сэрцы плыў Заратустра па моры. А як ужо быў за чатыры днi дарогi ад шчасных выспаў i ад сваiх сяброў, ён перабароў свой смутак - пераможна, цвёрдымi нагамi ўцвердзiўся ў сваiм лёсе. I такiя словы сказаў свайму радаму сумленню:

"Зноў я адзiн i хачу быць адзiн - сам-насам з ясным небам i вольным морам; зноў вакол мяне полудзень.

Калiсьцi папалуднi я ўпершыню здабыў сваiх сяброў, тады ж я здабыў iх i другi раз - у гадзiну, калi супакойваецца ўсякая светлыня.

Бо што засталося ад шчасця i што на паўдарозе памiж небам i зямлёй, - тое шукае сабе прыстанку ў чыёй-небудзь светлай душы: а сёння ж усякае святло паспакайнела ад шчасця.

О паполудню жыцця майго! Калiсьцi i маё шчасце сышло ў далiну шукаць сабе прыстанку - i знайшло гэтыя шчырыя, гасцiнныя душы.

О паполудню жыцця майго! Усё я аддаў бы за адно: гэтыя жывыя пасевы маёй думкi i ранiшнюю зару найвышэйшай надзеi!

Калiсьцi стваральнiк шукаў спадарожнiкаў i дзяцей сваёй надзеi: i вось выявiў ён, што не здабыць iх iнакш, як папярэдне стварыўшы iх.

Так я чыню сваю справу, калi iду да сваiх дзяцей i вяртаюся ад iх: дзеля сваiх дзяцей Заратустра павiнен удасканальвацца.

Бо ўсiм сэрцам любяць толькi сваё дзiця i сваю справу; i калi любоў да самога сябе вялiкая, дык гэта прыкмета цяжарнасцi: так заўважаў я.

Яшчэ мае дзецi цвiтуць сваёй першай вясной; стаяць яны поруч, хiстаюцца на ветры, дрэўцы майго саду, найлепшае з маiх набыткаў.

I праўда! Там, дзе растуць такiя дрэвы, там шчасныя выспы!

Але сваiм часам я выкапаю iх i пасаджу ў розных мясцiнах: каб навучылiся яны адзiноце, упартасцi i асцярожнасцi.

Гузавата i крыва, але гнутка i цвёрда няхай стаяць яны каля мора, як жывы маяк непераможнага жыцця.

Там, дзе буры ападаюць у мора i горы спатольваюць сваю прагу, дзень i ноч яны будуць стаяць на варце, каб выпрабаваць i зведаць сябе.

Выпрабавана i праверана мае быць кожнае, каб я ведаў, цi майго яны кораня, цi загартаваная ў iх воля, цi маўчаць яны, нават калi гавораць, i цi прыкiдваюцца, што бяруць аддаючы:

- каб зрабiцца калi-небудзь маiмi спадарожнiкамi, якiя твораць i святкуюць разам са мною, тымi, хто напiша маю волю на маiх скрыжалях. - "Усё iснае хай удасканальваецца".

I дзеля iх i падобных на iх я сам павiнен дасягнуць дасканаласцi; таму я цяпер ухiляюся ад майго шчасця i перадаю сябе ўсiм няшчасцям - каб выпрабавацца i зведаць сябе апошнi раз.

I праўда, мне пара было iсцi; i цень вандроўнiка, i працяглы спакой, i цiшыня - усё маўляла мне: "Даўно пара!"

Вецер свiстаў мне ў шчылiну замка i казаў: "Iдзi!" Дзверы хiтра адчынялiся i запрашалi: "Iдзi!"

Але я ляжаў, прыкаваны любоўю да сваiх дзяцей: жаданнi любовi закавалi мяне ў кайданы, ад любовi хацеў я зрабiцца здабыткам сваiм дзецям i страцiць сябе дзеля iх.

"Пажадаць" - у мяне гэта азначае "страцiць сябе". У мяне ёсць вы, дзецi мае!" У гэтым валоданнi ўсё павiнна быць упэўненасцю, каб не заставалася жадання.

Але сонца маёй любовi горача апалiла мяне, у сваiм соку варыўся Заратустра; i тады над мною праляцелi цень i сумненне.

Я прагнуў ужо зiмы i марозу: "О, калi б зiма i мароз прымусiлi мяне ляскаць зубамi i дрыжаць ад сцюжы!" - уздыхаў я. I вось, - паднялiся ад мяне ледзяныя туманы.

Маё мiнулае разграбло свае магiлы, прачнулiся смуткi, пахаваныя жыўцом, яны толькi драмалi, схаваныя ў саванах.

I ўсё клiкала мяне ў знаках i азнаках: "Пара!" Але я не чуў, пакуль, нарэшце, не скаланулася мая бездань, пакуль не апякла мяне думка.

О думка мая, што прыйшла з безданi! Калi ж хопiць у мяне сiлы чуць, як ты ўстаеш са сваёй магiлы, i не дрыжаць пры гэтым?

Да самага горла даходзяць удары майго сэрца, калi адчуваю, як ты паўстаеш ува мне! Ад самога твайго маўчання ў мяне зацiнае дух, калi ты маўчыш, бяздонная!

Нiколi я не адважваўся клiкаць цябе на святло: годзе ўжо i таго, што насiў я цябе ў сабе! Яшчэ бракавала мне сiлы на апошнюю мужнасць iльва, на найвышэйшую адвагу ягонае волi.

Шмат жахлiвага было мне ў тваiм цяжары: але калi-небудзь я здабуду яшчэ сiлу i iльвiны рык, якi выклiча цябе з мяне!

I толькi адолеўшы ў сабе гэта, я адолею i большае: i перамога будзе пячаткаю маёй дасканаласцi!

А пакуль што я вандрую па невядомых морах; дагаджае мне выпадак. Я гляджу наперад i назад - i не бачу канца.

Не настала яшчэ гадзiна маёй апошняй барацьбы: магчыма, яна ўжо блiзка? Жыццё i мора навокал вабяць мяне падступнай - сапраўды падступнай прыгажосцю!

О паполудню жыцця майго! О надвячорак шчасця! О прыстань у бурлiвым моры! О мiр i спакой сярод невядомага! Як мала я вам давяраю!

Праўда, не давяраю я вашай падступнай прыгажосцi! Я падобны на закаханага, якi не верыць залiшне пяшчотнай усмешцы.

Як ён, раўнiвы, штурхае ад сябе каханую, пяшчотны ў суровасцi сваёй, - так i я адштурхоўваю шчасную гадзiну.

Прэч ад мяне, шчасная гадзiна! Супроць маёй волi прыйшла з табой шчаснасць. Гатовы на сама глыбокую скруху, я стаю тут: прыйшла ты не ў час!

Прэч ад мяне, шчасная гадзiна! Лепей знайдзi сабе сховiшча там, у сваiх дзяцей! Спяшайся! I яшчэ да вечара перадай iм дабраславенне майго шчасця!

Блiзка ўжо вечар: сонца садзiцца. Адышло маё шчасце!"

Так сказаў Заратустра. Цэлую ноч ён чакаў, калi да яго завiтае няшчасце: але марна чакаў. Ноч была ясная i цiхая, i само шчасце ўсё блiжэй, блiжэй падступалася да яго. А на золку засмяяўся Заратустра сэрцу свайму i сказаў пакеплiва: "Шчасце бегае за мною. Гэта таму, што я не бегаю за жанчынамi. А шчасце - жанчына".