Крык пра дапамогу

На другi дзень Заратустра зноў сядзеў на каменi каля пячоры, тым часам як звяры турлялiся па свеце, шукаючы есцi, а таксама новага мёду: бо Заратустра звёў i змарнаваў увесь стары мёд да апошняй кроплi. I вось, як гэта сядзеў ён з кiем у руцэ i абводзiў iм свой цень на зямлi, i разважаў, - але не пра сябе i не пра свой цень разважаў, - уздрыгнуў ён раптам ад перапалоху, бо побач са сваiм ценем убачыў нечы iншы. I калi ён хутка абярнуўся i ўстаў на ногi, убачыў перад сабою таго самага празарлiўца, у якога аднаго разу еў i пiў за сталом, таго самага першавеснiка вялiкай стомы, якi павучаў: "Усё адно нiшто не дае ўзнагароды, свет не мае сэнсу, веды - душаць". Але з таго часу змянiўся ягоны твар, i калi Заратустра зiрнуў яму ў вочы, зноў здрыганулася сэрца ягонае: так многа злавесных азнакаў i попельна-шэрых маланак прабегла па гэтым твары.

I празарлiвец, здагадаўшыся, што робiцца ў душы ў Заратустры, правёў рукою па сваiм твары, быццам хочучы начыста сцерцi з яго гэтыя злавесныя знакi; так зрабiў i Заратустра. I тады, ачуўшыся, яны працягнулi адзiн аднаму рукi, на знак таго, што гатовыя апытацца.

"Прашу ласкава, прароча вялiкай стомы, - сказаў Заратустра, - нездарма ты быў калiсьцi маiм госцем i застольнiкам. Будзь iм i сёння, еж i пi за сталом у мяне, i не наракай, калi побач з табой будзе сядзець вясёлы стары!" - "Вясёлы стары? - перапытаў празарлiвец, пахiтаўшы галавой. - Хто б ты нi быў i кiм бы нi хацеў зрабiцца, о Заратустра, надта доўга жыў ты тут, угары, - скора ўжо не будзе сушаю тое месца, дзе стаiць твой човен!" - "А хiба я на сушы?" - адказаў Заратустра, смеючыся. "Хвалi вялiкай нягоды i скрухi падымаюцца ўсё вышэй i вышэй вакол тваёй гары, - сказаў вяшчун, - неўзабаве падхопяць яны твой човен i панясуць цябе разам з iм". Заратустра маўчаў i даваўся дзiву. "Хiба ты не чуеш? - казаў далей вяшчун, не чуеш глухога шуму, якi падымаецца з глыбiнi?" Заратустра ўсё яшчэ маўчаў i прыслухоўваўся: i вось - пачуў ён доўгi цягучы крык, якi безданi кiдалi адна адной, перадаючы ўсё далей i далей, бо нiводная не хацела пакiнуць яго ў сабе: так злавесна гучаў ён.

"Ты, фатальны першавеснiк, - сказаў нарэшце Заратустра, - гэта ж крык на дапамогу, чалавечы крык, i, падобна на тое, што ляцiць ён з цёмных глыбiняў невядомага мора. Хоць, зрэшты, што мне да чалавечых бедаў! Але апошнi грэх, якi застаўся ўва мне, - цi ведаеш ты назвiска яго?"

Спагада! - адказваў вяшчун з глыбiняў перапоўненага сэрца, падняўшы ўгору свае рукi. - О Заратустра, я прыйшоў, каб увесцi цябе ў твой апошнi грэх!"

I як толькi прамовiў ён гэтыя словы, зноў пачуўся крык, яшчэ працяглейшы i сумотнейшы, чым раней, але ўжо крыху блiжэй. - "Ты чуеш? Чуеш, Заратустра? усклiкнуў празорлiвы вяшчун, - гэта цябе, цябе клiча гэты крык: "Iдзi, iдзi, iдзi, пара, даўно пара!"

Але Заратустра маўчаў, збянтэжаны i ўражаны; нарэшце ён спытаўся, нiбы запанявераны ў сабе: "Хто гэта клiча мяне?"

"А то ты не ведаеш, - рэзка адказаў празарлiвец, - навошта хаваешся? Гэта вышэйшы чалавек звяртаецца да цябе!"

"Вышэйшы чалавек? - усклiкнуў Заратустра, ахоплены жахам. - Чаго ж ён хоча? Што яму трэба? Вышэйшы чалавек! Што яму трэба тут?"

А вяшчун не адказваў на Заратустравыя спалохi, а ўслухоўваўся далей у поклiч глыбiняў. Але адтуль доўга не чулася нiводнага гуку, тады ён павярнуўся i ўбачыў, што Заратустра ўсё яшчэ стаiць, не сыходзячы з месца, i дрыжыкi калоцяць яго.

"О Заратустра, - прамовiў ён, - ты не падобны на чалавека, якi ад шчасця круцiцца на месцы: каб не ўпасцi, давядзецца табе скакаць!

Але калi ты i захочаш скакаць i вырабляць розныя выкрунтасы на канаце, усё адно нiхто не скажа: "Дзiвiцеся, вось скача апошнi вясёлы чалавек!"

Той, хто яго шукае тут, дарма ўзняўся на гэтыя вышынi: ён тут знойдзе пячоры i тых, што ў iх хаваюцца, а таксама сховы тым, хто ратуецца ўцёкамi, але не знойдзе нi патайнiкоў, нi скарбнiц шчасця, нi новых залатадайных жылiн.

Хоць усё адно нiчога не адшкадоўваецца, нiякiя пошукi не маюць сэнсу, бо няма болей шчасных выспаў!"

Так уздыхнуў вяшчун; але з апошнiм уздыхам яго да Заратустры вярнулася спакайната i ўпэўненасць, быццам ён з глыбокае цяснiны зноў выйшаў на святло. "Не! Не! Тры разы не!! - усклiкнуў ён бадзёрым голасам, агладжваючы бараду. Гэта я ведаю лепш! Яшчэ ёсць шчасныя выспы! Ужо лепей памаўчы пра гэта, ты, мяшок журботы i зiтханняў!

Перастань балабонiць, ты, паўдзённая дажджавая хмара. Цi ж ты не бачыш, што я ўжо прамок ад журботаў тваiх, як аблiты сабака?

Атрасуся я i ўцяку ад цябе абсыхаць, - так што не здзiўляйся! Цi, можа, думаеш, гэта няветлiва. Але тут мой двор.

А вышэйшага чалавека я адразу знайду ў тых лясах, адкуль, можа, i далятаў яго крык. Можа, за iм гонiцца якi-небудзь люты звер.

Ён - у маiх сферах: тут яму не зняшчасцiцца! Сапраўды, у мяне тут нямала лютых звяроў".

I з гэтымi словамi Заратустра рушыў да лесу. Тады празарлiвец сказаў: "О Заратустра, - ты хiтрун!

Я зразумеў: ты хочаш пазбыцца мяне! Ты лепей пойдзеш у лес, да лютых звяроў!

Але гэта цябе не ўратуе! Увечары я буду зноў тут; я сяду ў тваёй пячоры i буду сядзець, цярплiвы, як калода, i буду чакаць цябе!"

"Хай будзе так! - крыкнуў Заратустра ўжо здалёк. - I хай усё маё ў гэтай пячоры належыць табе, дарагому майму госцю!

Калi ты знойдзеш мёд, - што ж! лiжы яго, бурклiвы мядзведзь, саладзi душу сваю! А ўвечары мы будзем, абодва вясёлыя, скакаць пад мае песнi, як вучоны мядзведзь.

Ты сумняваешся? Ты хiтаеш галавою? Ну што ж, паглядзiм, стары буркун! Я ж таксама - празарлiвы вяшчун!"

Так сказаў Заратустра.