2

Той, хто навучыць людзей лётаць, зрушыць усе межавыя камянi; ён прымусiць самыя камянi лётаць, i новым iмем назаве зямлю - iмем "лёгкая".

Страўс бяжыць хутчэй за сама борздага каня, але ў цяжкую зямлю яшчэ хавае сваю галаву: так i чалавек, якi яшчэ не ўмее лётаць.

Цяжкiмi ён называе зямлю i жыццё: бо так хоча Дух Цяжару! А той, хто прагне стаць лёгкiм, павiнен любiць сябе самога: так вучу я.

Вядома, любiць не любоўю хворых i нямоглых, бо ў iх нават сябелюбнасць смярдзючая!

Так вучу я: трэба вучыцца любiць сябе - любоўю здаровай i святой, каб заставацца верным сабе i не лунаць марна.

Такое лунанне назвала сябе "любоўю да блiзкага"; гэтымi словамi дагэтуль iлгалi i крывадушылi больш за ўсё, асаблiва тыя, каго свет ледзьве трываў.

I праўда, гэта зусiм не запаведзь на сёння i на заўтра - вучыцца любiць сябе. Наадварот, з усiх мастацтваў гэта найтанчэйшае, наймудрэйшае i патрабуе найбольшай цярплiвасцi.

Бо свой здабытак заўсёды добра схаваны ад самога сябе, i з усiх скарбаў на астатку заўсёды выкопваецца свой скарб; такое ўздзеянне Духу Цяжару.

Ледзь не з калыскi нам даюць у спадчыну цяжкiя словы i каштоўнасцi: "дабро" i "зло" - так называюць гэтую спадчыну. I ў iмя яе даруюць нам наша жыццё.

I таму пускаюць дзяцей да сябе, каб своечасова не даць iм палюбiць самiх сябе: такое ўздзеянне Духу Цяжару.

I мы - даверлiва цягнем тое, што ўзбатуюць на нас, цягнем на агрубелых плячах па суровых гарах! I калi мы сплываем потам, нам кажуць: "Так, цяжка несцi жыццё!"

Не толькi чалавеку цяжка несцi i выносiць сябе! А ўсё таму, што цягне ён на сваiх плячах надта многа непатрэбшчыны. Як вярблюд, становiцца ён на каленi i даецца наўючыць.

I асаблiва цяжка таму, хто дужы, вынослiвы, здольны да шанавання, - надта шмат чужых, цяжкiх слоў i каштоўнасцяў наўючвае ён на сябе: i вось - жыццё яму здаецца пустэльняй!

Сапраўды! Нават многае са сваiх здабыткаў нялёгка несцi! Многае ў чалавеку падобнае да вустрыцы, агiднай i слiзкай, якую цяжка ўхапiць.

Потым знешняя абалонка павiнна быць размаляваная, каб выглядаць высакародна, быць як бы хадайнiкам за ўсё, што ўсярэдзiне.

Але i гэтай штуцы трэба яшчэ навучыцца: трэба мець скарлупу, i выдатны блiзiр, i мудрую слепату!

Але i тут магчымая памылка: бо тая цi iншая чалавечая абалонка была i панылая, i вельмi нагадвае шкарлупу. Шмат схаваных вартасцяў i сiлы застаюцца неразгаданымi; сама далiкатныя лагодкi не знаходзяць таго, хто iх ацэнiць!

Жанчыны гэта ведаюць, асаблiва тыя, якiя высока цэняцца: крыху таўсцейшыя, крыху танчэйшыя - так часта ўвесь лёс у гэтым "крыху"!

Цяжка адкрыць чалавека, а самога сябе - найцяжэй; ён часта манiць пра душу. Такое ўздзеянне Духу Цяжару.

Але адкрыў сябе той, хто кажа: вось маё дабро i маё зло. Так ён прымушае замоўкнуць крата i карлiка з iх словамi: "Дабро ўсiм, зло ўсiм".

Праўда, я не люблю i тых, у каго добрыя ўсе рэчы, а свет гэты лiчыцца найлепшым. Такiх я называю ўсiмзадаволенымi.

Усiмзадаволенасць, якая ўмее знаходзiць смак ва ўсiм, гэта не найлепшы густ! Я паважаю ўпартыя, наравiстыя языкi i шлункi, якiя навучылiся слоў "Я", "Так", "Не".

Але ўсё жаваць i пераварваць - гэта, бадай што, толькi ў свiней!

Увесь час паўтараць "I-А" - гэтаму навучаны толькi аслы i тыя, хто iм блiзкi духам!

Майму густу патрэбныя жоўтая i ярка-чырвоная фарба, мой густ да ўсяго дамешвае кроў. Але той, хто белiць свой дом, знаходзiць сваю бяскроўную душу.

Адны закаханыя ў мумii, другiя - у прывiды: i тыя, i другiя аднолькава варожыя крывi i плоцi. О, якiя яны агiдныя майму густу! Бо я люблю кроў.

I не хачу я жыць там, дзе кожны плюе, - не да густу мне гэта: бо нi ў кога няма ў роце золата; ужо лепей жыць сярод злодзеяў i клятваадступнiкаў.

Але мiсалiзнiкi, якiя вылiзваюць пляўкi, мне яшчэ больш агiдныя; а сама гнюсную жывёлiну, якую я знайшоў сярод людзей, я назваў паразiтам; яна не хацела кахаць, але хацела жыць за кошт кахання.

Няшчаснымi я называю ўсiх, у каго толькi адзiн выбар: зрабiцца альбо лютым зверам, альбо лютым утаймавальнiкам. Сярод iх я не паставiў бы свайго будана.

Няшчаснымi я называю i тых, хто заўсёды павiнен быць на варце, - брыдкiя яны майму густу: усе гэтыя мытнiкi i гандляры, каралi i iншыя ахоўнiкi краiн i куфроў.

Праўда, я таксама навучыўся быць на варце - i навучыўся гэтаму добра, толькi на варце самога сябе. Асаблiва вучыўся я стаяць, i хадзiць, i бегаць, i лазiць, i скакаць: нельга адразу навучыцца лётаць!

Па вераўчанай лесвiцы навучыўся лазiць у любоўныя вокны, спрытна караскаўся на высокiя мачты; сядзець на высокiх мачтах пазнання здавалася мне асалодай,

- падобна да маленькiх агеньчыкаў успыхваць на высокiх мачтах: хай сабе малое святло, але i яно вялiкая ўцеха тым караблям, якiя збiлiся з дарогi i церпяць бедства.

Многiмi спосабамi, рознымi дарогамi прыйшоў я да сваёй праўды: не па адной лесвiцы падымаўся я ўгору, адкуль позiрк мой ляцеў удалечыню.

Неахвотна распытваў я, якою дарогаю прайсцi, - гэта заўсёды было мне не да густу! Я лепш распытваў i выпрабоўваў гэтыя дарогi.

Выпрабоўваць i распытваць - такiя былi дарогi мае: i сапраўды трэба яшчэ навучыцца адказваць на гэтыя пытаннi! Але такi ўжо мой густ:

- не добры, не благi, а мой густ, якога мне не трэба нi саромецца, нi хаваць.

"Гэта цяпер мая дарога, а дзе ж ваша?" - так адказваю я тым, хто мяне распытвае: "Якою дарогай iсцi?" Бо дарогi, толькi як дарогi, няма!"

Так сказаў Заратустра.