Мядовая ахвяра

I зноў беглi месяцы i гады над душой Заратустры, а ён не заўважаў гэтага; але валасы ў яго пасiвелi. Аднаго разу сядзеў ён на каменi каля пячоры i моўчкi глядзеў удалечыню на ўздыбленыя марскiя нетры; звяры яго задуменна, пахаджалi вакол i, нарэшце, спынiлiся перад iм.

"О Заратустра, - сказалi яны, - цi не цiкуеш ты за сваiм шчасцем?"

"Што мне тое шчасце! - адказаў Заратустра. Даўно ўжо я не iмкнуся да шчасця - я iмкнуся да свае справы". - "О Заратустра, - сказалi звяры, - ты кажаш так, быццам паверх усякае меры перапоўнены дабром. Быццам ты плывеш у блакiтным возеры шчасця!" - "Ах вы, хiтруны, - адказаў Заратустра, усмiхаючыся, - якi ўдалы вобраз вы выбралi! Аднак вы ведаеце, што шчасце маё цяжкае i не падобнае на рухлiвую хвалю: яно гняце i не адстае ад мяне, быццам растопленая смала".

Тады звяры зноў задумалiся i пачалi хадзiць вакол, пасля зноў спынiлiся перад iм. "О Заратустра, - казалi яны, - дык вось чаму ты робiшся ўсё жаўцейшы i чарнейшы, хоць валасы твае бялеюць i робяцца падобнымi на лён? Глянь, ты i праўда нiбыта ўвесь у смале!" - "Ды што вы такое кажаце, звярове мае, смеючыся адказаў Заратустра! - праўда, абылгаў я сваё шчасце, параўнаўшы яго з смалой. З усiмi пладамi, якiя спеюць, адбываецца тое самае, што i са мною. Гэта - мёд у жылах маiх; ён згушчае маю кроў, а душу робiць спакайнейшаю". "Мабыць, так яно i ёсць, - адказалi звяры, наблiжаючыся да яго, - а цi не хочаш ты сёння падняцца на высокую гару? Паветра празрыстае, i з гары свет лепей бачыцца, чым калi-небудзь iншым часам". - "Так яно, звярове мае, адказваў ён, - цудоўная ваша парада па сэрцы мне: я падымуся на высокую гару! Але паклапацiцеся, каб у мяне быў мёд - жоўты, чысты, празрысты, халодны, як лёд, залацiсты сотавы мёд. Бо ведайце, - там, угары, я хачу прынесцi мядовую ахвяру".

Але калi Заратустра дабраўся да вяршынi гары, ён адаслаў звяроў, якiя iшлi з iм, дамоў, i ўжо як убачыў, што застаўся адзiн, шчыра засмяяўся i, азiрнуўшыся, сказаў:

"Я гаварыў пра ахвяры i пра мядовую ахвяру: гэта была толькi зачэпка i, шчыра кажучы, карыснае дзiвацтва! Тут, угары, я магу гаварыць вальней, чым перад пячорамi пустэльнiкаў i свойскiмi жывёламi.

Ахвяраваць? Хутчэй я распускаю тое, што мне дораць, - марнатраўца з тысячай рук: як мне назваць гэта ахвярай!

I калi я хацеў мёду, я хацеў толькi прынады салодкага, густога мядовага соку, якiм ласуюцца бурклiвыя мядзведзi i дзiвосныя драпежныя птушкi:

- найлепшай прынады, якая так патрэбна паляўнiчым i рыбакам. Бо калi гэты свет падобны на лес, населены дзiкiмi звярамi, i на паляўнiчыя абшары, дык, па-мойму, ён яшчэ больш падобны на бяздоннае i поўнае мора,

- на мора, поўнае стракатых рыб i крабаў, мора, якое парадавала б нават багоў, калi б яны захацелi самi парабiцца рыбакамi i закiдваць мярэжы: такi багаты гэты свет на вялiкiя i малыя дзiвосы!

Асаблiва свет людскi, людское мора: я закiдваю ў яго залатую вуду i кажу: расхiнiся, бездань людская!

Расхiнiся i выкiнь мне рыб i блiскучых крабаў! Найлепшай прынадай наджу я сёння дзiвосных чалавечых рыб!

- само сваё шчасце я закiдваю ўдалячынь, ва ўсе староны, памiж усходам, зенiтам i захадам, каб убачыць, цi многа рыб сярод людзей пачне трапятацца i тузацца на прынадзе майго шчасця,

- пакуль, падчапiўшыся на вострыя, схаваныя кручкi, не давядзецца iм гэтым каляровым плотачкам безданi - дасягнуць маёй вышынi, вышынi сама зацятага лаўца чалавекаў i рыб.

Бо такi я ад пачатку, заваблiвы i панадны, цягну ўгору i ўзвышаю, выхоўваю i прыглядваю, бо нездарма ж я калiсьцi казаў сам сабе: "Будзь тым, хто ты ёсць!"

Няхай жа цяпер яны падымаюцца ўгору, да мяне: бо я чакаю азнакi, якая абвяшчае, што пачалася гадзiна сыходу майго; а сам я пакуль яшчэ не апускаюся ў людское мора, у якое сваiм часам мецьму апусцiцца.

Таму i чакаю я ў гэтых гарах, хiтры i пакеплiвы, без цярплiвасцi i нецярплiвасцi, а, бадай, як той, хто ўжо развучыўся трываць, бо "трываць" яму ўжо больш не даводзiцца.

Бо не спяшаецца доля мая: няйначай, забылася на мяне! Альбо прысела ў халадок за якiм-небудзь каменем i ловiць мух?

I сапраўды, за тое я ўдзячны сваёй вечнай долi, што яна не падганяе i не прыспешвае мяне, i не шкадуе яна часу на жарты i злосць: вось i сёння падняўся я на гэту высокую гару, каб лавiць рыб.

Цi лавiў хто калi-небудзь рыбу ў высокiх гарах? Але хай бязглуздае тое, што я раблю тут, угары: гэта ўсё-такi лепш, чым сядзець там, унiзе, урачыстым, пажаўцелым i пазелянелым ад чакання,

- надзьмутым ад чакання i гнеўным, як завыванне свяшчэннай буры, якая нецярплiва ляцiць з гор у далiны з лямантам: "Слухайце, а то я ўдару вас божым бiчом!"

Няма ў мяне непрыязнi да гэтых гняўлiвых, бо прыдатныя яны пад кпiны мае! Яны i павiнны быць настолькi нецярплiвыя, гэтыя велiзарныя, грымучыя барабаны: а раптам, калi iм сёння не дадуць слова, не атрымаюць яны яго нiколi?

Але я i доля мая, мы не звяртаемся нi да "Сёння", нi да "Нiколi": у нас ёсць цярплiвасць i час, нават лiшак i таго i другога, каб гаварыць. Бо калiсьцi ж павiнен прыйсцi ён, i нас ён тады не мiне.

Хто ж гэта павiнен прыйсцi i нас не мiнуць? - Наш Вялiкi Выпадак, наша вялiкае, будучае царства зямное, тысячагадовае царства Заратустры.

Цi далёка яшчэ да яго, да гэтага царства? Што мне да таго! Аднак не слабне ад гэтага мая вернасць - на гэтым стаю, стаю моцна, на абедзвюх нагах,

- на гэтай вечнай аснове, на цвёрдых, створаных ад пачатку камянях, на найвышэйшых цвярдынях спрадвечных гор, дзе сыходзяцца вятры, як каля мяжы бураў, пытаючыся - дзе? куды? адкуль?

Смейся, смейся, добрая лютасць мая! Скiдай унiз у далiны свой смех, якi ззяе пагардай! Сама цудоўных рыбiн сярод людзей прынадзь ззяннем сваiм!

I ўсё, што належыць мне ва ўсiх морах, тое, што ва ўсiм - маё-i-мне: гэта вылавi мне, гэта дастань з глыбiняў наверх. Вось чаго чакаю я, сама лiхi з усiх лаўцоў.

Далей, далей, мая вуда! Глыбей апускайся, прынада шчасця майго! Вылi па кроплi сваю найсаладзейшую расу, мёд майго сэрца! Угрызiся, кручок мой, у жывот усякаму чорнаму смутку!

Далей, далей, позiрк мой! О, як многа навокал мораў, колькi мiгае агнёў чалавечай будучынi! О, якая чырвоная цiша над мною! Якая бясхмарная моўча!"